Πλησίον τοῦ Σμοκόβου ἐπὶ λόφου σώζονται ἐρείπια

Παλιγγενεσία, αρ. φύλ. 5147, 04.09.1881: 2-3

Θεσσαλία .

Θεσσαλιῶτις.

Ἴδε προηγούμενον ἀριθμ. 5139

β΄) Ἄγραφα.

Πρὶν ἢ βαδίσωμεν τὴν πρὸς βορρᾶν τοῦ Δομοκοῦ καὶ εἰς τὴν ἱστορικωτέραν τῆς

Θεσσαλίας πόλιν, τὴν Φάρσαλον, ἄγουσαν, ἂς λάβωμεν τὴν πρὸς τὸ δυτικοβόρειον

αὐτῶν φέρουσαν εἰς τὰ Ἀρματωλικὰ Ἄγραφα , τὸ καταφύγιον τοῦτο τῆς θεᾶς

ἐλευθερίας κατὰ τὰς ζοφερὰς καὶ ἀντιξόους ἐκείνας ἡμέρας τῆς ἐσχάτης δουλείας, καὶ

ἂς δώσωμεν σύντομον περιγραφὴν καὶ τῆς χώρας ταύτης. Μετὰ τὸ Σοῦλι καὶ τὴν

Κιάφαν ἐξακουσμένα εἰς τὸν κόσμον ἦσαν τὰ Ἄγραφα , ὧν ἑκάστη κορυφή, ἑκάστη

κοιλὰς ἠχεῖ εἰσέτι ἀπὸ τῆς κλαγγῆς τῶν ὅπλων τῶν ἀρματωλῶν , ἧστινος τὰ αἴσια

ἀποτελέσματα γευόμεθα ἡμεῖς οἱ νῦν μεγαλορρημονοῦντες καὶ μεγαλαυχοῦντες.

Τὰ Ἄγραφα ἄρχονται ἀπὸ τῆς ἀνατολικωτέρας κλιτύος τῆς Πίνδου, ἤτοι ἀπὸ τοῦ

μέρους , καθ’ ὃ αὕτη ἑνοῦται μετὰ τῆς Ὄθρυος παρὰ τὰς πηγὰς τοῦ Ὀνοχώρου

(Σοφαδίτικου) ποταμοῦ καὶ τοῦ ὄρους Ἁγίου Ἠλία καὶ ἐκτείνονται μέχρι τοῦ Ἀχελῴου

ἐπὶ μήκους ἐξ ἀνατολῶν πρὸς δυσμὰς ὡρῶν 20.

Τὰ Ἄγραφα κατέχουσι τὴν ἀρχαίαν Ἀγραίαν καὶ Δολοπίαν χώραν, ἧς οἱ ἀρχαῖοι

κάτοικοι Δόλοπες ἀπετέλουν μέρος τοῦ Ἀμφικτυονικοῦ συνεδρίου καὶ χαλαρῶς πως

τὸ πρῶτον ἐξηρτῶντο ὑπὸ τῶν Θεσσαλῶν, ὕστερον ὅμως ὑπῆρξαν ὑπήκοοι τοῦ

τυράννου τῶν Φερῶν Ἰάσονος καὶ κατόπιν ὑπετάγησαν εἰς τοὺς Μακεδόνας καὶ μετὰ

τὴν κατάλυσιν τοῦ Μακεδονικοῦ κράτους διετέλουν σύμμαχοι τῶν Αἰτωλῶν.

Πόθεν ἐπήγασε τὸ νεώτερον τῆς χώρας ταύτης ὄνομα Ἄγραφα ἄγνωστον ὑπάρχει

ὡς καὶ ἡ ἐποχὴ καθ’ ἣν τοῦτο ἐδόθη αὐτοῖς. Τινὲς φρονοῦσιν, ὅτι ἐκλήθησαν

Ἄγραφα, διότι οἱ τὴν Θεσσαλίαν καταλαβόντες Τοῦρκοι καὶ πᾶσαν τὴν χώραν αὐτῆς

καταγράψαντες δὲν ἠδυνήθησαν νὰ καταγράψωσι καὶ τὸ μέρος τοῦτο, ὅπερ ἔμεινεν

ἀνεξάρτητον καὶ ἑπομένως ἄγραφον . Ἀναφέρομεν τὴν γνώμην ταύτην, διότι

λέγεται. Τὰ Ἄγραφα ἐκαλοῦντο καὶ Κλεφτοχώρια τῆς Θεσσαλίας. Κατέχει δὲ ἡ

χώρα αὕτη τάς τε βορείας καὶ τὰς μεσημβρινὰς κλιτύας τοῦ Ἀνατολικωτάτου κλώνου

τῆς Πίνδου καὶ ἠρίθμει ἄλλοτε περὶ τὰ 300 χωρία, ἀλλὰ τὰ ἐπὶ τῆς μεσημβρινῆς

κλιτύος συμπεριελήφθησαν κατὰ τὴν γενομένην ὁροθέτησιν τοῦ ἐλευθέρου βασιλείου

τῷ 1832 εἰς αὐτό, ἔμειναν δὲ τῇ Τουρκίᾳ τὰ ἐπὶ τῆς βορείας περὶ τὰ 64 χωρία.

Ἡ χώρα τῶν Ἀγράφων διακρίνεται διὰ τὴν φυσικὴν αὐτῆς καλλονήν. Εἶναι χώρα

κατάφυτος καὶ κατάρρυτος. Τὰ ἄφθονα πηγαῖα ὕδατα αὐτῆς κατερχόμενα εἰς τὴν

πεδιάδα σχηματίζουσι τοὺς μνημονευθέντας ποταμοὺς τῆς Θεσσαλιώτιδος. Καί τοι ἡ

χώρα αὕτη εἶναι τόσον ὡραία καὶ δύναται νὰ διαθρέψῃ πολλοὺς κατοίκους, εἶναι

ἀραιὰ κατῳκημένη. Ἡ ἀραιότης τῶν κατοίκων προῆλθεν ἐν τῶν ἐρίδων τῶν

Ἀρματωλῶν , ἐκ τῆς ἀπηνοῦς καταδιώξεως τούτων ὑπὸ τοῦ τυράννου Ἀλῆ πασσᾶ

καὶ ἐκ τῆς λῃστείας, ἥτις ἀπὸ δεκάδων ἐτῶν λυμαίνεται καὶ τὴν χώραν ταύτην, καὶ ἐξ

ἧς πολλοὶ ἀναγκάζονται νὰ ἐκπατρίζωνται εἰς τὴν ἀλλοδαπήν, ἐν ᾗ διὰ τῆς φιλεργίας

καὶ νοημοσύνης αὐτῶν εὐημεροῦσιν. Ὁ ἀρματωλικὸς βίος πρὸ πολλοῦ ἔπαυσεν ἐν τῇ

χώρᾳ ταύτῃ καὶ ὡς ἀνάμνησις αὐτοῦ σώζονται μόνον τὰ ᾄσματα τοῦ Μπουκοβάλα,

τοῦ Κασταντώνη, τοῦ Χρίστου τοῦ Μηλιώνη, τοῦ Καραϊσκάκη, τοῦ Βλαχάβα καὶ

τοσούτων ἄλλων προδρόμων τῆς ἐλευθερίας.

Τὰ τῆς Τουρκίας ἐναπολειφθέντα χωρία τῶν Ἀγράφων ἀπετέλουν ἰδιαιτέραν

διοίκησιν, ἀλλὰ μετὰ τὸ 1854 συνεχωνεύθησαν μετὰ τῆς Καρδίτσης, εἰς ἣν

διοικητικῶς ὑπήγοντο μέχρι τῆς πρὸ μικροῦ γενομένης ἑνώσεως μετὰ τῆς ἐλευθέρας

πατρίδος. Πνευματικῶς ἡ χώρα αὕτη διέπεται ὑπὸ τοῦ τὸν Ος΄ θρόνον κατέχοντος

Μητροπολίτου Φερσάλων, ἐνῷ ἄλλοτε εἶχε δύο ἐπισκοπὰς τὴν τοῦ Νεοχωρίου καὶ τὴν

τοῦ Φαναρίου, ὑπαγομένας ὑπὸ τὴν δικαιοδοσίαν τοῦ Μητροπολίτου Λαρίσσης.

Κατόπιν συνεχωνεύθη ἡ τοῦ Νεοχωρίου εἰς τὴν τοῦ Φαναρίου καὶ εἶτα, ὅτε ἡ

ἐπισκοπὴ Φερσάλων ἐκηρύχθη Μητρόπολις ὑπήχθησαν εἰς τὴν δικαιοδοσίαν τοῦ

Μητροπολίτου Φερσάλων, ὃς φέρει τὸν τίτλον Φαναρίου καὶ Φερσάλων

καὶ ὑπερτίμου πάσης Φθίας . Τὸ δὲ τμῆμα τοῦ Πετριλίου πνευματικῶς

διέπεται ὑπὸ τοῦ Μητροπολίτου Λαρίσσης, οὗτινος ἡ πνευματικὴ δικαιοδοσία

ἐκτείνεται, ὡς εἴδομεν, καὶ ἐπὶ τῶν ἀνατολικῶν χωρίων τοῦ Ῥαδοβιζίου.

Τὰ κυρίως Ἄγραφα διαιροῦνται εἰς 4 διαμερίσματα, ἅτινα καλοῦνται Κόλια ,

προσωνυμία μείνασα ἐκ τῆς ἐποχῆς τῶν Ἀρματωλῶν, ἤτοι 1) Τὸ τῆς Ῥεντίνας ,

ὅπερ εἶναι καὶ τὸ ἀνατολικώτερον πάντων, καλούμενον ἐκ τοῦ ἐπικρατεστέρου

χωρίου. Ἡ Ῥεντίνα κατοικεῖται ὑπὸ 600 οἰκογενειῶν γεωργῶν. Τὸ διαμέρισμα τοῦτο

περιλαμβάνει 11 χωρία, ἤτοι τὴν Ῥεντίναν , Καΐτσαν , Δρανίτσαν ,

Γιαννιτσοῦν , Σμόκο βον , Θραψίμι , Ἅγιον Ἰωάννην , Ἀπιδιάν ,

Λακρέσι , Φωτιάναν καὶ Πάπαν . Μεταξὺ Καΐτσας καὶ Δρανίτσας

ὑπάρχουσι ἐντὸς ῥεύματος μεταλλικὰ θειοῦχα ὕδατα, εἰς δὲ τὸν Ἅγιον Ἰωάννην ὁ

ναὸς εἶναι τῆς Βυζαντινῆς ἐποχῆς. Πλησίον τοῦ Σμοκόβου ἐπὶ λόφου σώζονται ἐρείπια

ἀρχαίων ἑλληνικῶν τειχῶν, ἅτινα θὰ ὦσι τὰ τῆς Μενελαΐδος , διότι οἱ ἀρχαῖοι

πόλεις τῆς Δολοπίας ἀναφέρουσι τὴν Μενελαΐδα , τὴν Ἐλλοπίαν καὶ τὴν

Κτημένην . Δυτικώτερον τοῦ Σμοκόβου 1 1/2 ὥραν ἀναβλύζουσιν ἄφθονοι πηγαὶ

θειούχων ὑδάτων ἰαματικωτάτων καὶ τὰ παρ’ αὐταῖς σωζόμενα παλαιὰ κτίρια

μαρτυροῦσιν ὅτι τὰ λουτρὰ ταῦτα εἶχον εἰς χρῆσιν καὶ οἱ παλαιότεροι.

2) Τὸ τοῦ Κουτσούρου πρὸς δυσμὰς τοῦ τῆς Ῥεντίνας καὶ ὑπεράνω τοῦ ὁποίου

ὑψοῦται μία τῶν ὑψηλοτέρων τῆς Πίνδου κορυφῶν ὁ Ἴταμος . Τὸ διαμέρισμα

τοῦτο περιλαμβάνει περὶ τὰς 250 οἰκογενείας, κατοικούσας εἰς τὰ χωρία Καστανιάν,

Μαστρογιάννην , Ζογλόπι , Τιτάγι καὶ Καταφύγι . Μεταξὺ Τιτάγι καὶ

Καταφύγι κεῖται ἡ μονὴ τῆς Πέτρας, κτίσμα Βυζαντινὸν πλησίον τοῦ ὁποίου

σώζονται ἐρείπια ἀρχαίων τειχῶν ἴσως τῶν τῆς Ἐλλοπίας .

3) Τὸ τῆς Νευροπόλεως δυτικώτερον τούτου, ἐφ’ οὗ καὶ ἡ κορυφὴ τῆς Πίνδου

Καράβα , ἐξ ἧς πηγάζει καὶ ὁ Νευροπολίτης ποταμὸς ἢ ἡ Μέγδοβα , ὅστις

χύνεται εἰς τὸν Ἀχελῷον ποταμὸν ὀλίγον κατωτέρω τῆς γεφύρας τοῦ Κόρακος, περὶ

ἧς ἐποιησάμεθα λόγον ἐν τοῖς περὶ Ῥαδοβιζίου. Οἱ ἀρχαιότεροι ἐθεώρουν τὴν

Μέγδοβαν ὡς τὴν κυριωτέραν πηγὴν τοῦ Ἀχελῴου, ἀλλ’ αὕτη φαίνεται ὅτι εἶναι ὁ τῶν

ἀρχαίων Καμπύλος διὰ τὰς πολλὰς αὐτοῦ καμπάς. Τὸ δὲ ὄρος Καράβα καλεῖται

οὕτω, διότι κατὰ τὴν πράδοσιν ἐπ’ αὐτοῦ ἐπεκάθησεν ἡ ναῦς τοῦ Δευκαλίωνος κατὰ

τὸν ἐπὶ τῶν χρόνων του ἐπισυμβάντα ὁμώνυμον ἐν Θεσσαλίᾳ κατακλυσμόν. Εἰς

τοῦτο φαίνεται ὅτι ἔδωκεν ἀφορμὴν τὸ πεπλατυσμένον, εὐρὺ καὶ ὡραῖον ὀροπέδιον

τῆς κορυφῆς τῆς Καράβας. Εἰς τὸ διαμέρισμα Νευροπόλεως ὑπάγονται δέκα χωρία

ἤτοι Ἅγιος Γεώργιος , Πορτίτσα , Βλάσδο , Μισὲ Νικόλα ,

Βουνέσι , Στοῦγκο , Κερασιά , Σερμενίκο , Μπηλάγια καὶ

Νεοχῶρι , κατοικούμενα ὑπὸ 800 οἰκογενειῶν. Μεταξὺ δὲ Βλάσδου καὶ Μισὲ Νικόλα

κεῖται ἡ εὔπορος Βυζαντινὴ μονὴ τῆς Κορώνης .

4) Τὰ τοῦ Σιὰμ ἢ Φαναρίου, κειμένου βορειοδυτικώτερον τοῦ τῆς Νευροπόλεως

διαμερίσματος, περιέχον τὰ χωρία Φανάριον , Κανάλια , Γράλιστα ,

Σιάμ , Βουνίτσα , Σκλάτινα , Μαυρομάτι , Βουλίτσα , καὶ

Νευροβουνίτσα , ἐξ ὧν τὸ κυριώτερον εἶναι τὸ Φανάριον, περὶ οὗ καὶ

σημειοῦμεν ταῦτα.

Τὸ Φανάριον κεῖται ἐπὶ τῆς ἀκρωρείας τῆς 4 περίπου ὥρας δυτικοβορειοδυτικῶς τῆς

Καρδίτσης καὶ 3 1/2 ὥρας πρὸς μεσημβρίαν τῶν Τρικάλλων ὑψουμένης. Τὸ Φανάριον

καθίσταται ὁρατὸν πανταχόθεν τῆς πεδιάδος διὰ τὰ λευκὰ καὶ κεκονιαμένα ὑπὸ τῶν

τούρκων βυζαντινὰ αὐτοῦ τείχη, ἅπερ ἐν καλλίστῃ καταστάσει καὶ λίαν ὀχυρὰ εἰσὶν

ὡς ἐκ τῆς θέσεως, ἐν ᾗ κεῖνται. Τὰ Βυζαντινὰ ταῦτα τείχη εἶναι ἐκτισμένα ἐπὶ ἀρχαίων

τειχῶν ὡς ἐκ τῶν ἐν αὐτοῖς ὀρθογετείων λίθων καταφαίνεται, ἤτοι ἐπὶ τῶν τειχῶν τῆς

προϊστορικῆς πόλεως Ἰθώμης, ἥτις κατὰ Στράβωνα ἀνήκει εἰς τὴν χώραν τῶν

Μητροπολιτῶν καὶ ἔδει νὰ προφέρηται ἄνευ τοῦ Ι ἤτοι Θώμη πρὸς διάκρισιν καὶ

διαστολὴν τῆς ἐν Μεσσηνία Ἰθώμης, ἣν ἔκτισαν ἄποικοι ἐκ τῆς ἐν Θεσσαλίᾳ Ἰθώμης

ἐξελθόντες. Ἡ ἀρχαία αὕτη Θεσσαλικὴ Ἰθώμη (Φανάριον) ἔκειτο ἐν τῷ μέσῳ τοῦ

τετραπλεύρου, ὅπερ ἐσχημάτιζον αἱ ἀρχαῖαι πόλεις Τρίκκη , (Τρίκκαλα),

Πελίναιον , Γόμφοι καὶ Μητρόπολις. Τὸ δὲ νῦν Φανάριον μετὰ τῶν Τρικκάλων

καὶ τῆς Καρδίτσης ἀποτελεῖ τρίγωνον μὲ εὐρυτάτην βάσιν, ἣν σχηματίζει ἡ μεταξὺ

Καρδίτσης καὶ Τρικκάλων πεδιάς. Ἐν Φαναρίῳ, ὅπερ ἄλλοτε ἰδίαν, ὡς εἴπομεν,

ἀπετέλει ἐπισκοπὴν ὑπὸ τὸν μητροπολίτην Λαρίσσης, ἥδρευεν ὁ ἐπίσκοπος τῆς

ἐπαρχίας ταύτης, ἐν ᾗ ἔμεινε καὶ ἀφοῦ αὕτη ἠνώθη μετὰ τῆς τῶν Φερσάλων, ἀφοῦ

ὅμως αἱ συγχωνευθεῖσαι δύο αὗται ἐπισκοπαὶ ἀνυψώθησαν εἰς μητρόπολιν, τότε

ὡρίσθη ἕδρα τοῦ μητροπολίτου ἡ Φάρσαλος.

Πλὴν τῆς κυρίας μεσαιωνικῆς ἀκροπόλεως, ἐν ᾗ ὑπάρχουσι δύο στρατῶνες, ἐπὶ

ἑτέρου λόφου, ΔΜ ταύτης κειμένου, ὑπάρχει κλειστὸν ὀχυρὸν μετ’ ἀμυντικοῦ

στρατῶνος, ὅπερ δεσπόζει καὶ τῆς ἀκροπόλεως καὶ τῆς κώμης. Ἡ κώμη αὕτη μόλις

ἔχει σήμερον περὶ τὰς 200 οἰκογενείας, ὧν αἱ πλεῖσται ὀθωμανικαὶ καὶ κατοικοῦσαι

πέριξ τοῦ φρουρίου, ἔνθα καὶ τὸ διοικητήριον, τηλεγραφεῖον καὶ στρατιωτικὸν

νοσοκομεῖον. Ἐν Φαναρίῳ ὑπάρχουσι 4 ναοὶ, ἑλληνικὸν καὶ ἀλληλοδιδακτικὸν

σχολεῖον, 2 τεμένη μετὰ μετζιτίων καὶ 5 ξενῶνες.

[Λείπουν οι τελευταίες παράγραφοι]